DeSci devrimi: Kripto para ekosisteminin yeni büyüme motoru doğuyor

Klein Labs’in yakın zamanda yayımladığı bir rapora göre, *merkeziyetsiz bilim* (DeSci), yalnızca bilimsel araştırma yöntemlerini dönüştürmekle kalmıyor; aynı zamanda *kripto para ekosisteminin yeni büyüme motoru* olarak hızla öne çıkıyor. Araştırma finansmanı, iş birliği mekanizmaları ve veri şeffaflığını *blokzinciri* temelli olarak yeniden şekillendiren DeSci, geleneksel bilim sistemlerinin yapısal yetersizliklerine karşı alternatif bir ‘mega trend’ olarak değerlendiriliyor.

Raporda, DeSci’in ilk başta yalnızca *birtakım meme coin’lerle şekillenmiş geçici bir yatırım akımı* olarak algılandığı ancak artık çok daha kalıcı, uzun vadeli bir iş birliği altyapısı olarak ciddi bir dönüşüm geçirdiği vurgulandı. Blokzincirinin sunduğu 'otomatik güven' altyapısı ve *token* teşvik modelleri sayesinde, fikri mülkiyetlerin tokenlaştırılması, araştırma verilerinin açık ve şeffaf biçimde saklanması, DAO tabanlı fon yaratımı gibi yenilikçi çözümler hayata geçiriliyor.

Özellikle Klein Labs, DeSci altyapısının geleneksel bilimsel araştırma dünyasındaki üç temel darboğazı—*finansman dengesizliği, fırsat eşitsizliği ve sonuçların tekelleşmesi*—önemli ölçüde azaltabileceğine dikkat çekti. Örneğin, Molecule platformu, biyomedikal alanındaki fikri mülkiyetleri IP-NFT olarak tokenlaştırarak ilk araştırma finansmanı sağlama süresini %60 oranında kısaltırken; Ocean Protocol ise 20 petabayttan fazla veri hacmini merkeziyetsiz bir pazar üzerinden paylaşılabilir hale getirerek, kişisel gizliliği ihlal etmeden veri alışverişine olanak tanıdı.

Bu tür radikal yapısal değişikliklerin bilimsel araştırmaların ‘demokratikleşmesine’ yol açtığı ifade ediliyor. Daha önce yüksek giriş bariyerleri nedeniyle sisteme dahil olamayan *gelişmekte olan ülkelerdeki araştırmacılar veya vatandaş bilimciler*, DeSci sayesinde eşit fırsatlara sahip olabiliyor. Veri bütünlüğü ve araştırma sonuçlarının şeffaflığı da blokzincirinin önemli katkıları arasında yer alıyor. DAO temelli topluluklar, projelerin önceliklerine göre fonları dağıtırken; deneysel sonuçlar *akıllı kontratlar* ile doğrulanabiliyor ve yayınlanan makaleler NFT olarak kaydedilip, token bazlı bir saygınlık sistemiyle değerlendiriliyor.

Ayrıca Klein Labs’in analizine göre, DeSci ekosistemi çeşitli Web3 teknolojileriyle birleşerek *yeni ekonomik modeller* oluşmasına da zemin hazırlıyor. Biyo-veri işleme, IP pazaryerleri, DAO yönetişimi ve yapay zekâ temsilcileri gibi çok sayıda alanla birleşebilen bu yapı, DeFi ve NFT uygulamalarının ötesinde, Web3’ün temel yapı taşlarından biri olarak nitelendiriliyor. VitaDAO, LabDAO ve Gitcoin Grants gibi önde gelen merkeziyetsiz araştırma girişimleri, *yönetişim token’ları* ve topluluk temelli fonlama yapıları sayesinde uzun ömür araştırmalarından açık kaynaklı temel bilim projelerine kadar ciddi çıktılar üretiyor.

Halihazırda DeSci alanındaki toplam piyasa değeri yaklaşık 1 milyar dolar, günlük işlem hacmi ise 8 ila 12 milyon dolar aralığında seyrediyor. Bu miktar, DeFi ya da yapay zekâ alanlarıyla kıyaslandığında erken aşamada gibi görünse de, *piyasa değeri/işlem hacmi oranı (MC/TV)* 8 ila 15 seviyelerinde bulunuyor. Bu da yatırımcıların DeSci alanına duyduğu *yüksek beklentileri* yansıtıyor. Ayrıca, token sahiplerinin %55’inin varlıklarını en az bir yıldır tutuyor olması, yatırımcıların kısa vadeli kazanç yerine uzun vadeli *teknolojik gelişmeye* odaklandığını gösteriyor.

Ancak DeSci, geleneksel sistemleri dönüştürme sürecinde bazı *yapısal zorluklarla* da karşı karşıya. Örneğin, Bio Protocol’ün ön deney sonuçlarının sadece %68’i hakem değerlendirmesinden geçebildi; ayrıca IP-NFT işlemlerinin %23’ü, blokzincir tabanlı fikri mülkiyet anlaşmalarının hukuki statüsünün belirsizliği nedeniyle iptal edilmek zorunda kaldı. Bu durum, DeSci’in yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda *hukuksal ve düzenleyici yapıların da yeniden şekillendirilmesini* gerektiren bir dönüşüm olduğunu gösteriyor.

Yine de değişimin yönü oldukça net. Raporda, 2030 yılına kadar DeSci pazarının 50 milyar dolarlık bir hacme ulaşacağı tahmin ediliyor ve bu alanın erken evre fonlama, IP koruması ve küresel araştırma iş birliği altyapısı gibi kritik bileşenlerle mevcut sistemleri tamamlayarak, *Web3 içindeki en yıkıcı ve gelecek vadeden alanlardan biri* olacağı öngörülüyor. Klein Labs’in değerlendirmelerine göre, kısa vadede temel konu başlıkları düzenleyici uyum ve kalite kontrol protokollerinin genişletilmesi olacak; nihayetinde ise DeSci, bilginin gerçekten merkeziyetsizleşmesini sağlayarak *kripto para teknolojilerinin toplumsal değerini* ortaya koymuş olacak.