Merkeziyetsiz yapay zeka (DeAI), etik krizlere alternatif olabilir mi?

세계 çapında *6,500조 won* (yaklaşık 4.8 trilyon dolar) büyüklüğüne ulaşan yapay zeka (AI) endüstrisi hızla genişlerken, teknolojik gelişim ve finansmanın çoğu ABD ve Çin merkezli yaklaşık 100 büyük şirkette toplanmış durumda. Bu *merkeziyetçi yapı*, yapay zekanın geleceğini tek taraflı olarak şekillendireceği endişesine yol açıyor. *Adil ve şeffaf* bir AI ekosistemi için *merkeziyetsiz yapay zeka (DeAI)* stratejilerinin uygulanması artık kaçınılmaz hale gelmiş durumda.

Birleşmiş Milletler’in (BM) yakın tarihli bir raporuna göre, mevcut AI piyasası yalnızca birkaç dev kuruluş tarafından kontrol edilirken bu durumun *toplumsal sonuçları* olabileceği uyarısı yapıldı. Raporda bu şirketlerin çoğunun *kapalı kodlu ve merkezi yapılar* üzerine kurulu oldukları ve bu sistemlerin sıklıkla etik sorunları doğurduğu belirtildi. Örneğin Microsoft(MSFT)'un ünlü AI ürünü Copilot, *çocukları cinsel şekilde istismar eden görseller* üretmesi nedeniyle kamuoyunun sert tepkisiyle karşılaştı. Yatırım şirketi Citadel, *piyasa manipülasyonu* amacıyla yapay zekayı kullandığı şüphesiyle radar altına girdi. Google(GOOG)'ın savunma sektörüne yönelik AI projeleri ise şirket içerisinde *moral ve etik çatışmalara* neden oldu. Hatta çalışanlar, CEO Sundar Pichai’ye bu tür projelerden çekilmesini talep eden bir mektup yazdı.

Bu örnekler, merkezi yapıdaki yapay zeka sistemlerinin ne kadar kolay şeklinde *kapalı, tekelleşmiş ve etik dışı* yollara kayabileceğini gösteriyor. Öte yandan DeAI yaklaşımı ise *açık kaynak anlayışı*, *topluluk temelli yönetişim* ve *şeffaflık* ilkeleriyle bu riskleri en aza indirmeyi hedefliyor. Aynı zamanda denetlenebilirlik, uyarlanabilirlik ve *dağıtık bilişim kaynaklarının* verimli kullanımı gibi avantajlar sunuyor.

Ancak bu ideallerin gerçekleştirilmesi kolay değil. Hem hükümetler hem de büyük teknoloji firmaları devasa yatırımlar ve politikalarla *AI üstünlüğü için yarışıyor*. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in “*Yapay zekayı kontrol eden dünyayı kontrol eder*” sözü bu yaklaşımı açıkça özetliyor. Çin ise 2030 yılına kadar *küresel AI lideri* olma hedefini ilan ederek kaynaklarını bu alana aktarmayı sürdürüyor. Bu yarış, doğal olarak *merkeziyetsiz çözümler üzerine kurulu DeAI projelerinin geri planda kalmasına* yol açıyor.

Yine de DeAI’nin *geleceğin yapay zekası* olarak yükselebilmesi için teknoloji sektörünün tüm bileşenlerinin *ortak standartlar oluşturması* ve bu değerleri kararlılıkla savunması gerekiyor. Özellikle *kişisel veri güvenliği*, *sistemsel arızalara karşı dayanıklılık*, *uçtan uca hesaplama*, *erişilebilirliğin artırılması* ve *maliyet etkinliği* gibi niteliklerin altı dikkatle çizilmeli. Ayrıca düzenleyicilere, tüketicilere ve yatırımcılara DeAI’ın *etik değerleri* ve *sosyal fayda odaklı yaklaşımı* sürekli olarak aktarılmalı.

Bugün için merkezi sistemler hâkim olsa da, uzun vadede topluluk katılımlı, şeffaf ve adil DeAI yapılarının *daha yüksek güven* kazanması olası. Sonuç olarak, dijital geleceğin *az sayıda gücün kontrolünde mi*, yoksa *kullanıcıların kolektif denetimiyle mi* şekilleneceği sorusunun yanıtı, DeAI’nin başarısıyla yakından ilişkili.