Exilist Uyardı: CBDC’ler Finansal Özgürlük ve Gizlilik İçin Tehdit Olabilir

Dijital finans dünyası hızla değişirken, merkez bankası dijital para birimi (CBDC) küresel finans inovasyonunun temel teknolojilerinden biri haline geliyor. Exilist’in yayımladığı güncel araştırmaya göre, CBDC’ler yalnızca teknik bir dönüşüm değil, aynı zamanda gizlilik, özgürlük ve finansal sistem istikrarı açısından ciddi tehditler taşıyor.

CBDC, merkez bankaları tarafından doğrudan ihraç edilip garanti altına alınan dijital yasal para birimi olarak tasarlanıyor. Fiziki paraya kıyasla daha hızlı ödeme süreçleri ve finansal kapsayıcılığı artırmayı hedefliyor. Güney Kore, 2025 yılında ‘Proje Han Nehri’ kapsamında 100 bin kişiyle geniş çaplı bir kamu denemesi yaparak bu teknolojinin ticari işlemlerdeki uygulanabilirliğini test etmeye hazırlanıyor. Exilist’in raporuna göre, Güney Kore’nin iki katmanlı CBDC yapısı — merkez bankası tarafından ihraç edilen CBDC ile özel bankaların tokenleştirilmiş mevduat modeli — finansal sistem risklerini en aza indirmek amacıyla stratejik bir tasarım olarak değerlendiriliyor.

Ancak, CBDC’nin temelinde ‘izlenebilir para’ fikri yatıyor. Tüm işlemler dijital ortamda kayıt altına alındığından, kullanıcıların finansal hareketleri merkezî otoriteler tarafından gerçek zamanlı olarak takibe açık hale geliyor. Bu durum, geleneksel nakit paradan farklı olarak gizlilik ihlali ve ekonomik özgürlüklerin kısıtlanması risklerini beraberinde getiriyor. Exilist, özellikle programlanabilir para fonksiyonlarının kötüye kullanım potansiyeline dikkat çekiyor ve bu teknolojilerin yalnızca politika amaçlı değil, toplumsal zararlara yol açacak şekilde de kullanılabileceği konusunda uyarıyor.

CBDC'nin finansal inovasyonu hızlandırabileceği kabul edilmekle birlikte, olası sistem hataları, siber saldırılar veya politik hatalar gibi faktörler nedeniyle büyük ölçekli finansal riskleri tetikleyebileceği gerçeği göz ardı edilmemeli. Dijital banka kaçışları (bank run), tekil hata noktalarının (SPoF) tüm ekonomik altyapıyı sekteye uğratması gibi tehditler, CBDC çağındaki finansal sistemin daha karmaşık ve kırılgan hale geleceğini düşündürüyor.

Exilist, önde gelen küresel örnekleri analiz ederek bu riskleri somutlaştırıyor. Çin, dijital yuan(e-CNY) kullanımını hızla yaygınlaştırarak para üzerindeki kontrolünü artırıyor. Amerika Birleşik Devletleri ise finansal özgürlüklerin ihlali endişesi nedeniyle CBDC geliştirme sürecini durdurdu. Avrupa Merkez Bankası, dijital euro çalışmalarında gizlilik korumasına öncelik verirken, Japonya ise toplumsal kabulü sağlamak için CBDC'nin uygulama hızını bilinçli şekilde ayarlıyor.

CBDC'nin geleceği yalnızca teknolojik başarıya bağlı değil. Yüzeydeki kolaylık ve inovasyon vaatlerinin ötesinde, gizlilik korunumu, özgürlüğün güvence altına alınması ve sistem istikrarı gibi temel değerler arasında dengeli bir yaklaşım geliştirilmesi şart. Eğer dijital finansal yenilikler insan onurunu ve özgürlüğü zedeleyen bir yöne evrilirse, bunun yaratacağı bedel tahminlerin ötesine geçebilir. Bu nedenle Exilist araştırması, CBDC tartışmalarının yalnızca teknik geliştirmelere odaklanmaması, aynı zamanda toplumsal uzlaşı ve demokratik denetim mekanizmalarının kurulmasına öncelik verilmesi gerektiğini güçlü bir şekilde vurguluyor.