Web3 AI'de yol ayrımı: Blokzincir zorunluluğu inovasyonu sınırlıyor

Web3 alanında ‘merkeziyetsiz yapay zeka(AI)’ vizyonunu benimseyen projeler, temel bir yön karmaşasıyla karşı karşıya. Web3 felsefesi başlangıçta blokzincirle doğrudan ilişkili olmayan bir ideolojiye dayanıyordu. Ancak zamanla ‘merkeziyetsiz AI’nin yalnızca blokzincir altyapısıyla hayata geçirilebileceği yönünde yaygın bir kanaat oluştu. Bu durum, teknik gereksinimden tamamen bağımsız olarak projelerin yapısını blokzincire uydurmaya zorladığı için, aslında inovasyonu sınırlayan paradoksal bir tablo ortaya çıkardı.

Web3’ün çıkış noktası; güvene dayanmayan yapılar, izne gerek olmadan erişim, sansüre karşı direnç ve kullanıcı sahipliğini temel alan *cypherpunk* hareketidir. BitTorrent, Tor, IPFS gibi örnekler; kendisi başlı başına birer Web3 teknolojisidir. Ancak günümüzdeki Web3 AI projeleri neredeyse sadece blokzincir odaklı biçimde değerlendiriliyor. Projenin değeri çoğu zaman token çıkarıp çıkarmadığına ya da ‘on-chain’ yapı kurup kurmadığına göre ölçülüyor.

Oysa birden fazla node’un kişisel verileri açığa çıkarmaksızın birlikte AI modeli eğitmesine olanak sağlayan ‘federated learning’ gibi sistemler, gerçekten merkeziyetsiz AI uygulamalarıdır. Bu sistemlerde token’a veya blokzincire ihtiyaç yoktur. Blokzincirin anlamlı olabileceği alanlar elbette var—örneğin yapay zeka ajanları arası ödeme, ün sistemlerinin kriptografik ispatı, birlikte eğitimde teşviklerin hizalanması gibi. Ancak çoğu merkeziyetsiz AI sorunu, blokzincirle çözülmeye çalışıldığında sadece daha karmaşık bir yapıya ve zaman ile maliyet kaybına neden olmaktadır.

Buna rağmen birçok proje, blokzinciri projeye dahil etmeyi tercih ediyor çünkü aksi halde Web3 ekosisteminde kabul görmek çok zor. Blokzincir entegrasyonu olmayan projeler yatırım alamıyor, kimi zaman ekosistem etkinliklerine bile dahil edilmiyor. Gerçekten de pek çok risk sermayesi şirketi yatırım şartları arasında ‘blokzincir entegrasyonu’nu açıkça belirtiyor. Bu gibi gerçekçi nedenlerle, takımlar çözüm odaklı değil, sistem odaklı geliştirme yapmak zorunda kalıyor ve sonuç olarak teknik verimlilik veya kullanıcı lehine tasarım feda edilmiş oluyor.

Mevcut Web3 AI alanında, üç farklı katman net şekilde ayrılmalı. Birincisi, *merkeziyetsiz AI*—yani dağıtık bilişim, federated learning, P2P ağlar ve edge computing gibi teknolojilere dayalı katman ki blokzincirle zorunlu bir ilişkisi yoktur. İkincisi, *kripto tabanlı AI*—token teşvikleri, kriptografik doğrulamalar ve dijital varlık yönetimi gibi doğrudan blokzincire bağlı alanlardır. Üçüncüsü ise *Web3 AI*—yani kullanıcı yönetişimi, izinsiz inovasyon ve topluluk merkezli yapı gibi felsefi ilkeleri içerir.

Bu üç unsur kimi projelerde birlikte bulunabilir ama her zaman aynı yapıda toplanmak zorunda değiller. Örneğin, bazı dağıtık AI platformları blokzincirsiz halde kullanıcı gizliliğini koruyarak güven ortamı oluşturabilir. Akıllı sözleşme olmadan da ün temelli güven modelleri kurgulanabilir. Özetle, teknik tercihler, çözülmek istenen soruna göre optimize edilmelidir. Blokzincir sadece bir araçtır; her projenin ön şartı olamaz.

Gerçek anlamda merkeziyetsiz AI sistemleri oluşturmak için artık *teknik çeşitliliği* odağa alan bakış açısına geçilmesi gerekiyor. Önümüzdeki 10 yıla damga vuracak yenilikçi projeler, piyasadaki beklentilere uyum sağlamak zorunda olmayan, kendi teknik hedeflerini dikkate alarak en uygun yapıyı seçebilen ekiplerden çıkacak. Aynı zamanda, Web3 topluluğu da blokzincire dayanmadan da merkeziyetsizliği mümkün kılan projelere kapılarını açmalı.

Bugün kripto sektörünün dışında olmasına rağmen dikkat çekmeyen ama gerçekten merkeziyetsiz çalışan AI projeleri zaten mevcut. Prime Intellect, büyük dil modellerini merkeziyetsiz bir şekilde eğitirken, Massachusetts Institute of Technology (MIT) bünyesindeki ‘NANDA’ projesi otonom ajan tabanlı dağıtık bir internet altyapısı geliştirmekte. LAION adlı kar amacı gütmeyen araştırma organizasyonu da açık AI araştırmasının demokratikleşmesine öncülük ediyor. Bu projeler blokzincir etiketine sahip olmasalar da Web3’ün ideallerini tam anlamıyla yaşatıyor.

Diğer yandan Web3 AI alanında da blokzinciri yalnızca doğru noktalarda araç olarak kullanan yapılar ümit verici örnekler sunuyor. Numerai, topluluğun geliştirdiği modellere performansa bağlı ödüller veriyor. Torus Network, ağdaki ana katkı sahiplerine ağ değerinin bir kısmını token olarak dağıtıyor. Render Network ise token temelli ödeme sistemi ile küresel bir dağıtılmış render altyapısı kurmuş durumda.

Bugün merkeziyetsiz AI için en büyük engel, *blokzincir öncelikli düşünce yapısı*. Yapay zeka sistemleri giderek daha merkezi ve etkili hale gelirken, blokzinciri her sorunun aceleyle dayatılan çözümü haline getiren anlayış, inovasyonu boğma riski taşıyor. Eğer ekosistem, bu verimsiz düşünce kalıbını cesurca terk edebilirse, blokzincirin yapıcı rolünü korurken yeni nesil teknolojilerin önü de açılacaktır.

Artık Web3 AI çok kritik bir yol ayrımında. *Merkeziyetsiz AI'nin olanaklarını blokzincirin dar çerçevesiyle sınırlayacak mıyız, yoksa gerçek teknolojik çeşitliliği benimseyerek bu potansiyeli serbest bırakacak mıyız?* Gerekli teknolojiler hazır. Geriye kalan tek şey ekosistemin kararlılığı. Bu tarihi dönüm noktasında değişimi kimin sahiplenip öne geçeceği şimdi belli oluyor.