Hetu: Yapay zekâ ve bilim için merkezîyetsiz blokzincir devrimi

071 Research adlı kripto para ve Web3 araştırma kuruluşu, kısa süre önce yayımladığı kapsamlı raporda, yapay zekâ ve bilim alanında *merkezîyetsiz* bir ekosistem kurmayı hedefleyen Hetu projesine ışık tuttu. Araştırma, blokzincirin mevcut sınırlarını aşmak üzere geliştirilen yeni konsensüs algoritmalarının, gelecekteki Web3 gelişiminin anahtarı olabileceğini vurguladı.

Hetu, yapay zekânın hızla büyüyen dünyasında ortaya çıkan *merkezîleşme*, teknik önyargılar ve veri paylaşımındaki adaletsizlik gibi temel sorunlara çözüm getirmek amacıyla geliştirilen merkezîyetsiz bir bilim platformu. Günümüzde AI gelişimi, büyük teknoloji şirketlerinin sahip olduğu devasa veri ve işlem gücü tarafından yönlendiriliyor. Bu durum, veri sağlayıcılarının ve içerik üreticilerinin hak ettikleri ödülleri alamamasına, yapay zekânın ise şirket çıkarlarına göre *taraflı* sonuçlar üretmesine yol açabiliyor. 071 Research, Hetu’nun bu tek merkezli yapıyı dönüştürmeyi hedefleyen bir ekosistem sunduğunu değerlendiriyor.

Projenin kalbinde yer alan ve “karşılıklı öznel uzlaşma”yı mümkün kılan yeni konsensüs modeli, *Katkı Kanıtı(PoCW)* adıyla anılıyor. Bu sistem, aynı anda gerçekleşen olayların nedenselliğini analiz etmek için ‘Doğrulanabilir Mantıksal Saat (VLC)’ teknolojisini kullanıyor ve böylece yapılan katkıları ölçülebilir hale getiriyor. Klasik blokzincir sistemlerinin seri işlem mantığının aksine, Hetu’nun yaklaşımı, neden-sonuç ilişkileri temelinde işlemleri *paralel* olarak gerçekleştirmeye olanak tanıyor. Böylece hem ölçeklenebilirlik hem de anında kesinlik sağlanıyor.

Karşılıklı öznel uzlaşma kavramı, yalnızca objektif gerçeklere değil, katılımcıların birbirini etkileyerek oluşturduğu *kolektif kararlar*ın blokzincir üzerine kaydedilmesine dayanıyor. 071 Research, Hetu’nun bu süreci hayata geçirmek için “vektör saat” ve *DOBC (Decaying Onion Bloom Clock)* adlı yapılarla her katılımcının etkinliğini zaman çizelgesine oturttuğunu belirtiyor. Ardından, *sıfır bilgi ispatı(ZKP)* ile güçlendirilmiş VLC yapısı sayesinde, yapılan katkılar herkes tarafından denetlenebilir hale geliyor.

Bu teknik altyapı sayesinde, yalnızca işlem gücü ya da sermaye miktarı gibi salt sayısal veriler değil; bilimsel iş birliğinde oluşan fikir, eleştiri, deney ve karşıt görüş gibi *karmaşık etkileşimler* de katkı olarak değerlendirilebiliyor. Hetu bu çerçevede, AI4ScienceOS ve ChaosChain gibi merkezîyetsiz bilim ve AI yönetişim deneyimlerini yürütüyor. Bu çabaların içerisinde yer alan ModelDAO isimli yapıda, yapay zekâ modellerinin ortak geliştirme süreçleri, PoCW algoritmasıyla ölçülüyor ve DAO içindeki katılımcılar buna uygun şekilde ödüllendiriliyor.

Bu yenilikçi yaklaşımı pekiştirmek için Hetu, tek bir blokzincir modeli yerine *modüler bir uygulama zinciri(appchain)* ekosistemini tercih ediyor. Bu yapı sayesinde, veri depolama, işlem yürütme ve konsensüs katmanları uygulamaların karakteristik ve hedeflerine göre esneklikle seçilebiliyor. Böylece çeşitli merkezîyetsiz uygulamalar, Hetu’nun altyapısına *verimli şekilde* entegre edilebiliyor. Aynı zamanda, projelerin kendi doğrulayıcı ağına ihtiyaç duymadan, Hetu’nun PoCW sistemini ve güvenlik altyapısını kullanabilmesi, uygulama başlatma sürecini büyük oranda sadeleştiriyor.

Şu anda testnet aşamasında olan projenin ana ağ (mainnet) lansmanı 2025’in üçüncü çeyreğinde planlanıyor. Token ekonomisi ve teşvik sistemi henüz açıklanmış değil, ancak 071 Research'e göre, mevcut teknik yapı ve felsefi yaklaşım doğrulumlu bir temel oluşturduğu için ana ağ sonrasında önümüzdeki dönemde ekosistemin genişlemesi bekleniyor.

Son dönemde birçok L1 ve L2 blokzincir çözümünün yalnızca TPS (işlem sayısı) odaklı bir yarış içinde olması, yapısal farklılık yaratmalarını zorlaştırıyor. Bu noktada Hetu, teknik ilerleme ile toplumsal amaçları bütünleştiren net bir vizyon sunduğu için dikkat çekiyor. Sadece bir altyapı çözümü değil, aynı zamanda yapay zekâ ve bilimsel üretim süreçlerinde merkezîyetsiz iş birliğini mümkün kılan bir platform olması nedeniyle, gelecekte DeAI ve DeSci alanlarının temel bileşeni haline gelme potansiyeli taşıyor.