Gana kripto paraları yasallaştırdı: Merkez Bankası denetimi geliyor

Gana, yıllardır süren belirsizlik ve idari karmaşanın ardından kripto para ticaretini resmi olarak yasallaştırdı. Yeni yasa sayesinde, Bitcoin(BTC) ve Ethereum(ETH) gibi dijital varlıkları kullanan milyonlarca kullanıcı ile sektör şirketleri artık net bir düzenleyici çerçeve altında faaliyet gösterebilecek. Ancak bu gelişmenin ‘tam anlamıyla bir serbestleşme’ değil, güçlü merkez bankası denetimi altında sınırlı bir ‘yasallık’ olduğu yorumu öne çıkıyor.

Gana Parlamentosu’nun 19’unda kabul ettiği ‘Dijital Varlık Hizmet Sağlayıcıları Yasa Tasarısı’ ile ülkede kripto paraların iç hukuka dahil edildiği bildirildi. Bu adım, Gana’nın halihazırda Batı Afrika’daki en aktif dijital varlık pazarlarından biri olması nedeniyle piyasa gerçekliğini yasal düzene taşıma çabası olarak görülüyor. Gana Merkez Bankası Başkanı Johnson Asiama, aynı gün düzenlenen yıllık değerlendirme toplantısında yaptığı açıklamada, yeni düzenleme sayesinde artık kripto para kullananların tutuklanmayacağını veya cezalandırılmayacağını vurguladı.

Gana Merkez Bankası, yürürlüğe giren bu yasayla birlikte daha önce denetimi mümkün olmayan pek çok riski kontrol altına almayı hedefliyor. Başkan Asiama, kripto paraların dolandırıcılık, kara para aklama ve finansal istikrarsızlık gibi tehditleri barındırabileceğini belirterek, bu alandaki şirketlerin de artık ‘şeffaflık’, ‘sorumluluk’ ve ‘uyumluluk’ ilkeleriyle çalışma zorunluluğu olduğunu kaydetti.

Yeni yasa sayesinde Merkez Bankası; kripto para borsalarına ve dijital cüzdan hizmeti sunan şirketlere lisans verme, denetleme ve gerekirse yaptırım uygulama hakkına sahip oldu. Kullanıcıların korunması yasa metninde temel politika hedeflerinden biri olarak yer alırken, artık ülkedeki tüm kripto para işletmeleri merkez bankasının yasal takibi altında faaliyet gösterecek.

Gana’da aslında yasa yürürlüğe girmeden önce de kripto para kullanımı oldukça yaygındı. Ülke nüfusunun yaklaşık %17’sine denk gelen 3 milyondan fazla kişi, dijital varlıkları tasarruf, ödeme ve uluslararası para transferlerinde aktif olarak kullanıyordu. Yerel kaynakların verilerine göre, 2023 Temmuz - 2024 Haziran arasında ülkede bankacılık sistemi dışında gerçekleşen kripto para işlemleri toplamı yaklaşık 30 milyar dolar seviyelerine ulaştı (*yaklaşık 4,4 trilyon Gana sedisi*).

Bu kullanım oranı, Afrika kıtasındaki diğer ülkelere kıyasla oldukça yüksek. Chainalysis’in yayımladığı “2025 Kripto Coğrafyası Raporu”na göre Gana, 2024 Temmuz - 2025 Haziran döneminde Sahra Altı Afrika’da en yüksek kripto para girişine sahip ilk 5 ülke arasında yer aldı. Aynı dönemde bölgedeki zincir üstü (on-chain) işlem hacmi 205 milyar doları aşarak önceki yıla göre %52 artış gösterdi. Bu da bölgede ‘dijital para’ adaptasyonunun hızla yayıldığını ortaya koyuyor.

Kripto düzenlemelerinin arkasındaki gerekçelerden biri de Gana’nın para birimi ‘sedinin’ son dönemde yaşadığı sert dalgalanmalar ve zorlu ekonomik koşullar. 2024’ün ikinci yarısında %25 oranında değer kaybeden sedinin, 2025 başında %48 oranında hızlı bir toparlama yaşaması, piyasadaki öngörülemezliği gözler önüne serdi. Bu süreçte politika faizi %28’e, enflasyon oranı ise %13,7’ye ulaştı. Bu nedenle hükümet, ekonomik istikrarı koruyabilmek için kripto para hareketlerini de para politikasının denetim ağına dahil etme ihtiyacı duydu.

Gana’nın kriptoya yasal statü kazandırma tercihi, aslında Afrika’daki genel eğilimle de uyumlu. Güney Afrika hükümeti, birçok kripto para platformuna resmi işletme lisansı verirken; Kenya, benzer düzenlemeleri içeren yasa tasarısını meclisten geçirerek devlet başkanının onayına sundu. Bu gösteriyor ki, hızla büyüyen Afrika dijital varlık pazarına yönelik regülasyon ihtiyacı, artık yolun başındaki ülkeler için kaçınılmaz hale gelmiş durumda.

Yine de, Gana ekonomisinin genel yapısı hâlâ kırılgan. 2025 yılı için öngörülen yoksulluk oranı %30’un üzerine çıkarken, 2022’de yaşanan borç krizi halen toplumsal hafızada tazeliğini koruyor. Bu nedenle, yeni yasanın sadece piyasa dinamizmini değil, aynı zamanda merkez bankasının denetim kapasitesini güçlendirmeyi ve yapısal finansal reformları desteklemeyi amaçladığı anlaşılıyor.

‘yorum’ Gana’daki yeni yasa, Afrika’da büyüyen kripto pazarına yatırım düşünen şirketler açısından fırsatlar kadar yükümlülükler de içeriyor. Merkez bankası lisansı, bu ülkede faaliyet için artık bir ön şart haline geldi. Bu durum, bölgeye yönelik stratejilerde ‘düzenleme uyumu’nun önemli rol oynayacağını gösteriyor.