Otomobil rezervasyon sistemi blokzincir ile dönüşüyor: Milyar dolarlık pazar yeniden şekilleniyor

Yeni araç rezervasyon sistemindeki verimsizliklerin, blokzincir teknolojisi sayesinde kökten çözülme ihtimali gündeme gelmiş durumda. Özellikle ‘token’ tabanlı rezervasyon sistemleri, trilyonluk otomobil bekleme piyasasını yeniden tanımlayabilecek alternatifler arasında öne çıkıyor. Tüketici ile üretici arasındaki bilgi asimetrisinin neden olduğu aşırı prim ve belirsiz bekleme sırası sorunları giderildiğinde, ikinci el araçlardaki fiyat balonunun yanı sıra verimsiz üretim yapısının da iyileştirilebileceği yorumları yapılıyor.

Mevcut rezervasyon modelinde, depozito ödenmiş olsa bile aracın teslim tarihi ya da bekleme sırası net değil. Bu yüzden tüketiciler, aylar hatta yıllar sürebilecek bir bekleyiş yerine, yüksek bedeller ödeyerek araç edinmeyi tercih ediyor. Örneğin Ford’un F-150 Lightning modeli için, sıradaki müşterilerden bazıları 5 bin dolara kadar ek ‘prim’ ödedi. Bu durum, ‘resmi olmayan ikincil piyasaların’ yapısal dengesizlikleri kötüye kullanarak oluştuğu bir örnek olarak dikkat çekiyor.

Ancak sistemin şeffaf olmaması, sadece müşterilerin değil üreticilerin de zararına. McKinsey’e göre üretim kapasitesinin %30’u atıl durumda kalıyor. Bunun nedeni, küçük ve orta ölçekli araç üreticilerinin doğru dağıtım kanalları ve talep tahminlerini oluşturmakta zorlanması. Benzer biçimde, rezervasyon iptallerinin doğrudan gelir kaybına neden olduğu havayolu ve otelcilik gibi sektörlerde de güvenilir rezervasyon yapıları talep görüyor.

Bu noktada blokzincir tabanlı ‘akıllı kontratlar’ öne çıkan bir çözüm olarak değerlendiriliyor. Örneğin token’laştırılmış rezervasyon sistemlerinin devreye alınması halinde, tüketiciler depozitolarını zincir üzerinde takip edip bekleme sıralarını tıpkı bir varlık gibi takas edebilir. Alıcı için bu sistem, rezervasyon hakkını istedikleri anda devretme ya da satma olanağı sunarken; üreticiler açısından daha istikrarlı bir talep görünümü sağlayarak üretim planlamasında verimliliği artırıyor.

Tesla’nın Cybertruck modeli bu anlamda örnek gösteriliyor. Araç başına 250 dolar ön ödeme ile alınan toplam 1 milyonun üzerindeki rezervasyon, 2,5 milyar dolarlık (yaklaşık 3,5 trilyon lira) hareketsiz sermaye oluşturmuş durumda. Bu sermaye şirket kasasında kilitli kalmak yerine serbestçe dolaşabilirse, ikinci piyasa için bir likidite kaynağı oluşturabilir ve tüm sektörün üretkenliğini yukarıya çekebilir.

Bazı otomobil üreticileri bu yapıya yatırım yapmaya başladı bile. BMW tedarik ağı için blokzincir çözümleri geliştirirken, Mercedes ise elektrikli araç şarjı için otomatik ödeme, araç içi veri paylaşımı ve merkeziyetsiz kimlik doğrulama gibi alanlarda pilot çalışmalar yürütüyor. Nihai hedef, rezervasyon haklarını ‘opsiyonel varlık’ gibi tanımlayıp talebe, bölgeye ya da tüketici eğilimine göre serbestçe dolaşımını sağlamak.

Her ne kadar token’laştırma konusunda bazı çekinceler olsa da, gerçekler bu teknolojinin inkar edilemeyeceğini gösteriyor. 2025 yılı Şubat itibarıyla NFT borsası OpenSea, aylık 211 milyon dolarlık işlem hacmiyle pazarın %47,8’ini elinde tutuyor. Bu da blokzincirin artık sadece dijital sanat için değil, ‘gerçek dünyadaki varlıkların’ alım-satım altyapısı olarak kullanılmaya başlandığı anlamına geliyor.

Bu eğilim sadece otomotiv sektörüyle sınırlı değil. Boston Consulting Group, gerçek varlıkların token’laştırılmasının 2030’a kadar 16,1 trilyon doları aşabileceğini öngörüyor. Bu büyüklüğün küçük bir bölümü bile fiziksel rezervasyon sistemlerine yansıdığında, otomobil, otel, tıbbi ekipman gibi alanlarda ‘atıl varlıklar’ etrafında yepyeni bir ikincil ekonomi yaratılabilir.

Blokzincire dayalı rezervasyon ve alım-satım sistemleri, sonuçta hem kullanıcı hem üretici için kazançlı bir model oluşturabilir. Token’laştırma sayesinde aşırı rezervasyon, yüksek premium maliyetleri ve anlamsız bekleme listeleri ortadan kalkıyor; bunun yerine ‘şeffaf ve likidite sunan varlık yönetimi’ gündelik yaşama entegre ediliyor. Özellikle dijital varlıkların fiziksel varlık gibi alınıp satılabileceği bir ortamın oluşması, değişimin tüm endüstrilere yayılmasını kaçınılmaz hale getiriyor.

Geriye kalan tek adım, teknolojinin değil, uygulamanın başarılması. Şeffaflık, likidite ve dönüşüme açıklık gibi özellikleri hızla benimseyen sektörler, ‘yeni ekonominin meyvesini’ ilk toplayacak gibi görünüyor. Dijital sanattan doğan token’laştırma süreci, artık trilyon dolarlık fiziksel varlık ekonomilerine taşınıyor.